لزوم راهاندازی نظام حکمرانی در شبکه بانکی با هدف غلبه بر تحریمها
تحریمهای مالی و بانکی در سالهای اخیر یکی از اصلیترین چالشهای نظام اقتصادی ایران بودهاند. محدودیت در دسترسی به شبکههای مالی بینالمللی، مسدود شدن روابط کارگزاری بانکی، و کاهش شفافیت تراکنشها باعث شده شبکه بانکی کشور در معرض ناکارآمدی و ریسکهای بالا قرار گیرد. در چنین شرایطی، استقرار نظام حکمرانی کارآمد در شبکه بانکی نه تنها ضرورتی مدیریتی بلکه پیششرطی برای بقا، پایداری و مقابله مؤثر با آثار تحریمهاست.
مفهوم نظام حکمرانی بانکی
نظام حکمرانی بانکی (Banking Governance System) به مجموعهای از اصول، ساختارها، فرآیندها و سازوکارهای نظارتی گفته میشود که رفتار بانکها را در مسیر اهداف کلان اقتصادی هدایت میکند. این نظام شامل حوزههایی مانند سیاستگذاری پولی، نظارت شرعی و قانونی، مدیریت ریسک، شفافیت اطلاعاتی و پاسخگویی است. در غیاب چنین نظامی، تصمیمگیریهای بانکی بهصورت پراکنده، غیرهماهنگ و گاه متناقض انجام میشود و این خود موجب افزایش آسیبپذیری در برابر فشارهای خارجی میگردد.
در واقع، حکمرانی بانکی پلی است میان اهداف کلان اقتصادی دولت و عملکرد عملیاتی بانکها؛ یعنی ابزاری که میتواند میان سیاستهای پولی، نظارتی و عملیاتی توازن ایجاد کند.
چالشهای فعلی شبکه بانکی در شرایط تحریم
تحریمها ساختار بانکی ایران را با مشکلات متعددی مواجه کردهاند:
- انزوای بینالمللی: قطع ارتباط با شبکه سوئیفت و بانکهای کارگزار خارجی، تبادلات مالی را محدود کرده است.
- افزایش ریسک تراکنشها: نبود شفافیت و استفاده از واسطهها موجب رشد هزینه و احتمال فساد شده است.
- ضعف در نظارت متمرکز: برخی بانکها به دلیل نبود چارچوب حکمرانی یکپارچه، سیاستهای متناقض اتخاذ میکنند.
- عدم هماهنگی دادهای و فناورانه: نظام بانکی کشور هنوز فاقد زیرساخت جامع دادهمحور برای ردیابی، تحلیل و پیشبینی اثرات تصمیمات مالی است.
این چالشها نشان میدهد که بدون چارچوب حکمرانی هوشمند و منسجم، هیچ بانکی به تنهایی قادر به مقاومت در برابر فشارهای بینالمللی نیست.
اهداف استقرار نظام حکمرانی در شبکه بانکی
راهاندازی نظام حکمرانی در شبکه بانکی میتواند اهداف چندگانهای را دنبال کند:
- افزایش هماهنگی نهادی: ایجاد ساختار یکپارچه بین بانک مرکزی، بانکهای تجاری و مؤسسات مالی برای تصمیمگیری مشترک در شرایط تحریم.
- شفافیت و نظارت دادهمحور: استفاده از سامانههای هوشمند تحلیل داده برای رصد تراکنشها و پیشگیری از تخلفات.
- تسهیل تعاملات مالی منطقهای: طراحی ساختار حقوقی و فنی برای همکاری با بانکهای کشورهای همسو از طریق پیمانهای پولی دوجانبه و تهاتر.
- مدیریت ریسک تحریم: شناسایی زنجیرههای آسیبپذیر، ایجاد کانالهای جایگزین پرداخت و توسعه بانکداری دیجیتال بومی.
- افزایش پاسخگویی و انضباط مالی: با اجرای نظام حکمرانی، مدیران بانکی موظف میشوند تصمیمات خود را در چارچوب اهداف ملی توجیه و مستندسازی کنند.
مؤلفههای کلیدی نظام حکمرانی بانکی
یک نظام حکمرانی کارآمد باید دارای چهار مؤلفه اساسی باشد:
- چارچوب سیاستگذاری: تعیین قوانین، مقررات و شاخصهای شفاف عملکرد برای بانکها.
- زیرساخت فناورانه و دادهمحور: راهاندازی شبکهای متمرکز برای اشتراکگذاری دادهها، کنترل ریسک و مقابله با تخلفات مالی.
- سازوکار نظارتی و ارزیابی: ایجاد نهاد مستقل ارزیابی عملکرد بانکها بر اساس شاخصهای شفافیت، کارایی و انطباق با اهداف تحریمزدایی.
- نظام تصمیمگیری چندسطحی: طراحی ساختاری که بین سیاستهای کلان دولت، بانک مرکزی و عملکرد اجرایی بانکها ارتباط مؤثر برقرار کند.
این مؤلفهها میتوانند ساختار بانکی را از وضعیت واکنشی و موقت، به یک نظام پیشدستانه و هوشمند در مواجهه با تحریمها تبدیل کنند.
نقش فناوری و تحول دیجیتال
در شرایط تحریم، فناوری مالی (FinTech) و زیرساختهای دیجیتال میتوانند بازوی اجرایی نظام حکمرانی بانکی باشند. با بهرهگیری از سامانههای متمرکز تبادل اطلاعات، رمزارزهای بومی، پرداختهای غیردلاری، و سامانههای بلاکچین داخلی میتوان مسیرهای جدیدی برای تعامل مالی و تجارت بینالمللی ایجاد کرد. این ابزارها اگر در چارچوب حکمرانی دقیق و نظارتپذیر به کار گرفته شوند، بهجای تهدید، به فرصت تبدیل خواهند شد.
پیشنیازهای اجرایی
برای پیادهسازی نظام حکمرانی بانکی موفق، اقدامات زیر ضروری است:
- بازنگری در قوانین بانکی و تطبیق آنها با ساختار تحریمهای مالی.
- تقویت استقلال و اقتدار بانک مرکزی در نظارت و سیاستگذاری.
- آموزش مدیران بانکی در حوزه حاکمیت داده و بانکداری بینالمللی نوین.
- ایجاد هماهنگی میان وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و نهادهای امنیت اقتصادی.
بدون این پیشنیازها، هر تلاشی برای اصلاح ساختار بانکی در حد طرحهای مقطعی باقی خواهد ماند.
نتیجهگیری
در شرایطی که تحریمهای مالی ساختار سنتی بانکداری را با بحران مواجه کردهاند، ایجاد نظام حکمرانی در شبکه بانکی ایران گامی اساسی برای افزایش تابآوری اقتصادی است. چنین نظامی میتواند ضمن تقویت شفافیت، هماهنگی و کارآمدی، مسیر تعاملات منطقهای و بینالمللی را نیز بازسازی کند.
حکمرانی بانکی در واقع زیرساخت امنیت مالی کشور است؛ سازوکاری که به جای مقابله منفعلانه با تحریمها، زمینه استفاده هوشمندانه از ظرفیتهای داخلی و فناورانه را فراهم میسازد. تنها در سایه چنین حکمرانیای است که میتوان از نظام بانکی بهعنوان اهرمی برای مقاومت اقتصادی، توسعه پایدار و بازیابی جایگاه بینالمللی ایران بهره گرفت.
دکتر عباس خداپرست
#حکمرانی #بانک #دکتر_عباس_خداپرست #عباس_خداپرست #حکمرانی_بانکی #حکمرانی_شرکتی #اقتصاد #پول #تحریم
